Creatieve bestemming herstelt noodkerk
‘Iets in Het Patronaat in Bergen op Zoom is voorbestemd’
Een noodkerk, zo stond begin 1900 Het Patronaat in de wijk ‘t Fort in Bergen op Zoom te boek. Een nieuw te bouwen rooms-katholiek gebedshuis moest als boegbeeld dienen, maar dat kostte jaren. Om al te kunnen kerken, verrees Het Patronaat. Ruim honderd jaar geleden, op 27 mei 1917, legde pastoor Jos de Meulemeester de eerste steen voor het gebouw. Hij mocht zich tevens opdrachtgever noemen. Het resulteerde in 1918 in de opening van Het Patronaat naar ontwerp van architect Jac van Gils.
Open en licht
Van Gils gaf de noodkerk een neo-romaanse architectonische uitstraling met hedendaagse invloeden uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Binnen Het Patronaat valt de lichttoetreding op. Die was erg open voor die tijd. Het gebedshuis kende 520 zichtplaatsen, een koorbalkon, een Lourdes-grot, een kapel en biechtstoelen. Daarbij waren de muurschilderingen, nog deels te bewonderen, opmerkelijk sfeervol.
Van wijkhuis tot leegstand
Nadat de Onze Lieve Vrouwe van Lourdeskerk in 1928 was voltooid, kreeg de noodkerk een andere bestemming, hetgeen op voorhand was ingecalculeerd. Zo diende het pand vanaf 1930 als patronaat en parochiehuis. Toen de gemeente Bergen op Zoom de noodkerk in 1976 kocht van het bisdom werd het onderkomen verbouwd tot wijkcentrum. Men liet weliswaar de religie los, het samenkomen bleef. Tussen 2012 en 2022 kwam er echter zelden iemand over de vloer; het gebouw stond ruim tien jaar nagenoeg leeg. Veel plannen en geïntresseerden, maar weinig daden. Tot Koen Oosterwaal binnen stapte.
Sfeer van gezamenlijkheid
”Ja dit is ‘t”, memoreert Oosterwaal. ”Naar een pand als dit had ik lang uitgezien”.
De uitbater zocht een broedplaats voor creatieve ondernemers in wat hij noemt een sfeer van gezamenlijkheid. ”Ik zag het meteen voor me; die prachtige zijbeuken rond een plek waar je in huiselijke setting kunt samenkomen. Transparante kantoorplekken rond een centrale hal, zodat je elkaar makkelijk ontmoet. Met een goed gepositioneerde bar. Dat paste bij mijn visie; hier kon ik letterlijk en figuurlijk een podium geven”.
Voorbestemd
Volgens Oosterwaal is iets in het gebouw voorbestemd. ”Vlak voor zijn overlijden heb ik mijn opa nog over de aankoop kunnen vertellen. Ik heb hem foto’s getoond van het gebouw met dit podium waar hij als jonge man mijn oma, een meisje van Zingende Meisjes, ontmoette. Dat was een mooi moment, waarop generaties elkaar samen aankijken. Het betekende na aankoop anderhalf jaar planvorming en twee jaar verbouwen. Iets wat ik niet eerder op zo’n grote schaal had gedaan. Het was een sprong in het diepe”.
Daglicht terug
Aerlant Cloïn, architect BNA stond Oosterwaal bij: ”Ruimtelijk gezien zat er een bijzondere uidaging in de ontwerpopgave. Wij wilden de hoge en lichte kerkruimte opnieuw voelbaar maken, terwijl die verloren was gegaan in haar tweede en derde leven als wijkhuis en verenigingsgebouw. In die periode was in het middenschip van de noodkerk een verdiepingsvloer gemaakt. Hierdoor werd de hoge middenruimte ontkend en kon het daglicht door de hooggelegen boogvensters niet langer doordringen tot de centrale ruimte op de begane grond”.
Ei van Columbus
Cloïn wilde de tussenvloer weghalen, maar dat stond loodrecht op de wens een behoorlijk aantal verhuurbare ruimtes te maken en voldoende vloeroppervlak te verwezenlijken. ”De zijbeuken waren te hoog als individuele werkruimte, maar te laag voor twee verdiepingen. De uiteindelijke oplossing bleek het Ei van Columbus: twee kantoorlagen in de zijbeuken na verlaging van de begane grondvloer met circa vertig centimeter. Dat gaf die ruimten meteen een zeker privekarakter. En door relatief kleine repeterende gaten te maken in de ondergevel kregen we daglicht in die onderste bouwlaag”.
Broedplaats
Volgens Cloïn was hiermee het programma van eisen nagenoeg ingevuld. Het werd mogelijk de tussenvloer te laten vervallen en de ruimte en het licht terug in het gebouw te krijgen. ”Een tweede Ei van Columbus werd geboren. Vooral het weghalen van de randen van de tussenvloer leverde ruimtelijke kwaliteit en licht. Maar het midden van het vloerveld zat minder in de weg en kon worden gehandhaafd. In een ovale vorm hebben we dat dan ook laten liggen. Door die vorm in de derde dimensie te brengen, ontstond ook letterlijk het ei, in de broedplaats voor creatieve ondernemers”.
Samen verbouwen
Oosterwaal: ”Iedereen in mijn nabije omgeving was betrokken. Tezamen stroopten zij de mouwen op. Dit pand doet wat met je. Het bracht bijzondere taferelen, met duiven die door het gebouw vlogen en vondsten van rekwisieten en toneelkleding. En samenhorigheid”. Diezelfde samenhorigheid, betrokkenheid en liefde voor monumentaal erfgoed ervoer Oosterwaal bij de experts, aannemers en onderaannemers. Allen deskundig op het gebied van erfgoed zoals monumentenspecialist Tom van Eekelen, Bouwbedrijf van de Linde, Cloïn Schilderwerken, JVK Ambachtelijke dakbedekkingen, BBM Architecten voor het restauratieplan en tal van andere experts die met vereende krachten Het Patronaat, met oog voor kwaliteit zijn nieuwe bestemming wisten te geven.
Nieuwe bestemming
Sinds september 2021 is Oosterwaals’ doel verwezenlijkt. Het Patronaat opende opnieuw zijn deuren. Weer met een gastvrije en prettige setting waarin mensen met een gezamenlijk thema – dit keer creativiteit – de ruimte krijgen en elkaar versterken. Er werken inmiddels verschillende bedrijven uit de creatieve sector onder een dak. Terugblikkend zegt Oosterwaal: ”Monumentale plekken fascineren mij. Het is mijn missie panden te voorzien van een nieuwe bestemming en terug te geven aan de mensen. Zo hoop ik allerlei gebouwen in ere te herstellen, met oog voor de behoeften van de huidige generatie. Mijn ideologie is mensen versterken en bij elkaar brengen. Ook voor toekomstige generaties heeft dit betekenis”.
Op zoek
”Ik vind het mooi om binnen diezelfde context – mensen samenbrengen – daar een nieuwe actuele invulling aan te geven”, besluit Oosterwaal. ”Daarom ben ik continu op zoek naar mogelijkheden voor herontwikkeling van monumental vastgoed naar ‘communityspaces’. Een invulling voor pand en persoon. Wij gaan graag in gesprek met pandeigenaren, investeerders en overheden, om samen bestemmingen tot stand te brengen die monumentaal vastgoed een nieuwe toekomst geven”.